Bach: Toccaten & Passacaglia

O tym, że muzyka Jana Sebastiana Bacha jest jak drogowskaz,(...) pisze Piotr Iwicki w "Niedzieli: nr.11/2018, że odnajdziemy w niej odpowiedzi na liczne pytania, wiedzą zarówno teoretycy jaki melomani. Pierwsi szukają w niej i odnajdują niemal matematycznej logiki, systematyki godnej najbardziej zawiłych równań i układów, gdy drudzy czerpią z tego oceanu piękna to, co dotyka najdelikatniejszych strun wrażliwości. Jeden z moich mentorów młodości, bydgoski nauczyciel Marian Gordiejuk (1954-2005), wybitny teoretyk i kompozytor, powiedział mi kiedyś, że jeśli szukasz rozwiązania jakiegoś zawiłego połączenia harmonicznego, progresji czy modulacji, na pewno znajdziesz to u Bacha. Od tego czasu obcując z muzyką Lipskiego Kantora czynię to niejako w dwóch płaszczyznach. Pierwsza, to spontaniczne odbieranie dzieła, emocjonalne i czyste od wnikliwej analizy. Nieskalane muzycznym logos. Ale (chyba, niestety), w miarę upływu czasu, włącza się we mnie Mr Hyde i zaczynam „widzieć” tę muzykę jak piękne, graniczące z absolutną doskonałością równanie zapisane kredą na czarnej tablicy. I nie dziwi mnie zdanie, które usłyszałem od Grzegorza Turnaua, że kiedy pogubi się muzycznie, sięga do Bacha. Bo tam jest prawda. A ja śmiało uzupełniam to twierdzenie, że jest w tej muzyce Bóg. Stąd z tym większą radością włączyłem nowy album znakomitego wirtuoza organów, Bernard Foccroulle. Ten 65-letni Belg, znawca muzyki Bacha i jego Mistrzów: Buxtehude i Reinkena, ma na koncie ponad 40 albumów, w tym kompletne nagranie wszystkich dzieł organowych Dietrich Buxtehude, zwieńczone prestiżową nagrodą Diapason d’Or. Wirtuoz tym razem opublikował krążek z utworami, które śmiało można nazwać – przepraszam za kolokwializm - organowymi przebojami w bachowskiej spuściźnie. Już pierwsze nuty przenoszą nas do świata dźwięków, znanych chyba nawet tym, którzy od klasycznej muzyki stronią. Słynny ozdobnik rozpoczynający Toccatę d-moll, tę która zwiastuje nie mniej znaną Fugę (BWV 565), jest rozpoznawalny jak pierwsze 8 nut V symfonii Ludwiga van Beethovena. U Bacha tych nut jest 9, 7 a potem znowu 9 i demoniczny akord zmniejszony podążający od cis z fundamentalny D w basie. Dźwiękowy kosmos? Ponadczasowe piękno? Tak. Owoc ludzkiego geniuszu, chrześcijańskiej kultury Europy wpisany w dziedzictwo jak kanon literatury, malarstwa, rzeźby czy zdobycze nauk wszelkich. Bernard Foccroulle nagrał płytę na znakomitych organach mistrza Arpa Schnittgera (1648-1719) znajdujących się w świątyniach w Groningen i Norden (Toccata i Fuga d-moll, BWV 565; Toccata, adagio i Fuga C-dur, BWV 564; Fantazja i Fuga g-moll, BWV 542; Toccata i Fuga F-dur BWV 540 oraz Toccata i Fuga d-moll “Dorycka”, BWV 538). Płytę zamyka fenomenalna Passacaglia c-moll (BWV 582), nagrana na monumentalnych organach Thomasa Schotta w klasztorze Benedyktynów w szwajcarskim Muri. Budowany w latach 1619-1630 posiadający 34 registry instrument, w pełni oddał tajemniczość opartego na 16 głównych nutach dzieła. O ile Foccroulle w wcześniejszych kompozycjach błyszczy wirtuozerią w sensie biegłości, o tyle tutaj zachwyca powściągliwością. Wspaniale registruje instrument, przez co zachwyca czytelnością frazy. Jest dynamicznie ale nigdy zbyt głośno. Dla nas to również wspaniała wieść, bowiem płyta jest częścią zbioru, którym artysta pokaże cała organową spuściznę Bacha. I ma rację nieodżałowany Witold Lutosławski, twierdząc: „Gdyby jakimś przewrotnym cudem odjęto nam to, co zbudowała w nas twórczość największego z geniuszów muzycznych ludzkości, nie moglibyśmy w tym spustoszeniu poznać samych siebie”. A ja przywołam jeszcze jedną ciekawostkę. Bach swoje dzieła często dopełniał małą inskrypcją: A.M.D.G. (Ad majorem Dei Gloriam) co oznacza wprost: „Dla większej chwały Bożej”.